Het coronavirus, overmacht en wijzigingsmogelijkheden bij overeenkomsten
Mr. M.C. Gozoglu, advocaat bij Dorhout Advocaten N.V. te Groningen
Door het coronavirus en de daardoor getroffen maatregelen kunnen bedrijven in de problemen komen met het nakomen van hun verplichtingen uit hoofde van een overeenkomst. Het niet nakomen van een verbintenis leidt tot een tekortkoming op grond van art. 6:74 lid 1 BW. Degene die niet nakomt, is verplicht de schade die de ander daardoor lijdt te vergoeden, tenzij de tekortkoming hem niet kan worden toegerekend. Een tekortkoming kan niet toegerekend worden, indien sprake is van overmacht ex art. 6:75 BW. Van belang is derhalve of in tijden van Corona een beroep op overmacht kans van slagen heeft. Verder is van belang of de situatie rondom het coronavirus het mogelijk maakt bestaande overeenkomsten te wijzigen of te ontbinden op grond van art. 6:258 BW. Indien de overeenkomst gewijzigd of ontbonden kan worden, kan op voorhand vermeden worden dat een overeenkomst niet nagekomen wordt met alle consequenties van dien.
In hoeverre een beroep op overmacht openstaat, zal eerst beoordeeld moeten worden aan de hand van de overeenkomst en (indien van toepassing) de algemene voorwaarden. Een beroep op overmacht kan namelijk in een beding worden uitgebreid dan wel beperkt. Indien er niets is bepaald in de overeenkomst of algemene voorwaarden, of als er wel een beding in de algemene voorwaarden is opgenomen maar deze niet van toepassing is, dan valt men terug op de wet. Uit de jurisprudentie volgt dat een beroep op overmacht terughoudend en strikt getoetst wordt. Of de omstandigheden die het gevolg zijn van het coronavirus aangemerkt kunnen worden als overmacht in de zin van art. 6:75 BW, zal moeten worden bepaald aan de hand van de omstandigheden van het geval. In veel gevallen zal er geen sprake zijn van schuld en zal getoetst moeten worden of het niet kunnen nakomen volgens de in het verkeer geldende opvattingen al dan niet voor rekening van de schuldenaar komt. De door de overheid aangekondigde maatregelen kunnen hier een rol spelen. Hierbij zal echter wel onderscheid gemaakt dienen te worden tussen maatregelen die een verbod inhouden en de gegeven adviezen. Bij door de overheid afgegeven adviezen zal tevens het risico voor de samenleving bij niet inachtneming hiervan een rol kunnen spelen bij de beoordeling of sprake is van overmacht. Er dient steeds gekeken te worden naar alle omstandigheden van het geval. Als er sprake is van voorzienbaarheid of bijvoorbeeld geldelijk onvermogen als gevolg van het coronavirus kan er in beginsel geen beroep gedaan worden op overmacht. Voor een geslaagd beroep op overmacht dient vast komen te staan dat wegens de uitbraak van het coronavirus en de gevolgen daarvan nakoming werd belemmerd, dat niet-nakoming niet aan de schuldenaar te wijten is, dat het coronavirus (of de gevolgen daarvan) niet te voorzien waren bij het aangaan van de verbintenis en dat het ook om andere redenen niet voor risico van de schuldenaar komt.
Hoewel uit de jurisprudentie volgt dat terughoudend wordt omgegaan met het wijzigen of ontbinden van een overeenkomst op grond van onvoorziene omstandigheden, valt niet uit te sluiten dat als het coronavirus (en de gevolgen daarvan) ertoe leidt dat het voor een partij zeer bezwaarlijk is om na te komen, er met succes een beroep op artikel 6:258 BW gedaan kan worden. Dat betekent dat er mogelijkheden zijn om tot wijziging van overeenkomsten over te gaan. De gevolgen van het coronavirus, en dan gaat het met name om de genomen maatregelen, waren bij het sluiten van overeenkomsten (afhankelijk van wanneer de overeenkomst tot stand is gekomen) niet voorzienbaar en niet in de overeenkomst verdisconteerd. De bewijslast rust op degene die een beroep doet op onvoorziene omstandigheden en dit moet grondig worden onderbouwd. De rechter zal steeds naar de omstandigheden van een concreet geval kijken. Het ligt in de rede om voordat in rechte een beroep gedaan wordt op grond van dit artikel, eerst over te gaan tot heronderhandelen op grond van de redelijkheid en billijkheid in verband met gewijzigde omstandigheden. Overigens is het raadzaam om eerst te controleren of er een ‘hardship-clausule’ is overeengekomen.
In het witboek, dat te raadplegen is via de link overeenkomsten en corona wordt het voorgaande nader toegelicht.