Op 30 augustus 2022 vond het symposium ‘Het energiesysteem van 2050 – zijn we d’r klaar voor?’ plaats. Vanuit verschillende invalshoeken werd de stand van zaken van de energietransitie belicht. Hans Koenders MRICS heeft binnen het symposium een voordracht gehouden.
Hans Koenders MRICS is onder andere gespecialiseerd in energiezaken en heeft zich de afgelopen jaren verdiept in andere disciplines, zoals techniek, economie en gedrag en maatschappij. Dit omdat voor de beantwoording van een energievraagstuk op zoek moet worden gegaan naar een integraal antwoord. De beoordeling van een energiesysteem vereist een interdisciplinaire aanpak, alleen kennis van het energierecht is onvoldoende.
Het energiesysteem van 2050 – zijn we d’r klaar voor?
In 2050 wil Europa klimaatneutraal zijn. Dit betekent dat menselijk handelen niet langer bijdraagt aan de klimaatverandering. Om dit te realiseren heeft Nederland een nieuw energiesysteem nodig, het gaat dan om het opwekken, gebruiken, transporteren en opslaan van energie. Hoe gaan we dit doen? De termijn is betrekkelijk in de energiesector, er zullen keuzes gemaakt moeten worden die gericht zijn op de lange termijn. Dit terwijl nog niet duidelijk is hoe ons energiesysteem er in 2050 uit zal zien.
De Rijksdienst voor Ondernemend Nederland (RVO) heeft een aantal aanhaakpunten genoemd om te veronderstellen wat de uitgangspunten van het energiesysteem van 2050 zouden moeten zijn: klimaatneutraal, van fossiele brandstoffen naar duurzaam opgewekte energie, zonne- en windenergie belangrijk, uitbreiding van de energie-infrastructuur met slimme opslagmogelijkheden en het maken van waterstof. Deze systeemwijziging c.q. een optimalisering hiervan zal een langdurig project zijn met grote financiële belangen.
Een cruciaal en belangrijk onderdeel van ons energiesysteem zijn daarnaast onze elektriciteitsnetten. Vanwege de uitfasering van gas, zal het elektriciteitsnet in de toekomst een nog crucialere rol innemen dan dat nu al het geval is. Op dit moment is er in veel gebieden tijdelijk of structureel tekort aan transportcapaciteit, de zogenaamde congestiegebieden. Dit betekent dat er meer behoefte is aan elektriciteit dan dat het elektriciteitsnet kan leveren. Het traditionele energie top-down systeem (elektriciteitscentrale met regelbare productie en lokale afnemer van elektriciteit) werkt niet meer. Wet- en regelgeving zal hierop moeten worden aangepast, omdat het systeem van de Elektriciteitswet en de daaraan verbonden secundaire wetgeving nog altijd sterk uitgaan van die top-down-benadering. Deze wet- en regelgeving is de afgelopen jaren niet significant gewijzigd en dat lijkt ook niet te gebeuren onder de beoogde Energiewet. Vanuit juridisch perspectief moeten er maatregelen worden genomen. Het fenomeen van cable pooling zou bijvoorbeeld beter juridisch verankerd moeten worden. Cable pooling is het combineren van meerdere installaties op één aansluiting. Zon en wind zullen in de toekomst aan belang toenemen. Deze energiebronnen zijn weersafhankelijk en leiden tot piekbelasting, waardoor het net niet optimaal benut wordt. Cable pooling kan leiden tot meer netefficiency, als de zon schijnt waait het meestal niet en als het waait schijnt de zon vaak niet. Op dit moment wordt cable pooling meer gezien als de uitzondering dan de regel. Dat moet veranderen om er in 2050 klaar voor te zijn.
Waterstof
Als we het hebben over het energiesysteem van 2050, mogen we waterstof niet vergeten. Duidelijk is dat waterstof een belangrijke rol gaat spelen in het energiesysteem van 2050. Waterstof zal een belangrijke rol spelen in het energiesysteem van 2050. Waterstof kennen we in verschillende ‘kleuren’: grijs, blauw, groen en oranje. Bij de productie van grijze waterstof komt CO2 vrij, bij de productie van blauwe waterstof komt CO2 vrij en wordt die CO2 opgeslagen, groene waterstof wordt gemaakt van duurzame energie zonder dat CO2 vrijkomt en oranje waterstof is groene waterstof van in Nederland duurzaam opgewekte elektriciteit. Grijze en blauwe waterstof verplaatsen slechts het klimaatprobleem, het streven is naar zoveel mogelijk groene waterstof. De productie hiervan is op dit moment echter kostbaar en er is onvoldoende kritische massa om groene waterstof tot wasdom te brengen. Om groene waterstof op grote schaal te kunnen produceren zouden we grijze en blauwe waterstof als springplank moeten gebruiken. De waterstofeconomie moet van de grond komen met de noodzakelijke energie-infrastructuur.
Waterstof is juridisch gezien een nieuwkomer op de energiemarkt. Voor waterstof is, in tegenstelling tot elektriciteit en gas, weinig juridisch verankerd. De Elektriciteitswet en Gaswet hebben de elektriciteits- en gasmarkten sterk gereguleerd. Regulering kan aan de ene kant rechtszekerheid betekenen, aan de andere kant kan het achterwege blijven van delen van regulering de innovatie bevorderen. In de huidige Elektriciteitswet 1998 en Gaswet wordt het woord waterstof bij elkaar opgeteld drie keer genoemd. In het ontwerp van de nieuwe Energiewet komt de term waterstof iets vaker naar voren: 14 keer. De wetgever heeft beoogd om in de Energiewet te reguleren dat een infrastructuurbedrijf de distributie van waterstof mag verzorgen en meten, het invoeren en bijmengen van waterstof, wordt er een definitie gegeven van ‘waterstofgas’ en een groepsverbod voor een distributiesysteembeheerder met productie- en leveringsbedrijf van waterstof.
Dit is in grote lijnen het energierechtelijk kader voor waterstof, zoals we dat kunnen verwachten onder de nieuwe Energiewet. De Energiewet laat op zich wachten, het voorstel ligt inmiddels ter advisering bij de Raad van State en zal daarna nog door beide kamers moeten.
Voorts dient men het omgevingsrecht niet te vergeten als het gaat om de ontwikkeling van waterstof. Waterstof is een gevaarlijke stof met een hoog explosiegehalte. Om waterstof verder te kunnen ontwikkelen dienen er de aankomende jaren in toenemende mate waterstoffabrieken, afleverinstallaties, opslagfaciliteiten en andere bouwwerken te worden gerealiseerd, dat raakt de omgeving. De weerbarstigheid van het omgevingsrecht kan als een serieuze belemmering worden gezien voor de voorgestelde waterstofeconomie. Het nog niet duidelijk of de nieuwe Omgevingswet daadwerkelijk in werking treedt op 1 januari 2023, over de invoeringsdatum dient minister voor Vokshuisvestiging en Ruimtelijke ordening Hugo de Jonge voor 1 november een besluit te nemen.
Op 11 oktober 2022 is het advies Digitaal Stelsel Omgevingswet verschenen van het Adviescollege ICT-toetsing. Het adviescollege waarschuwt voor maatschappelijke risico’s als de minister vasthoudt aan de invoeringsdatum van 1 januari 2023. De besluitvorming rondom de invoeringsdatum van de Omgevingswet is volgens het adviescollege een lastig dilemma. Als het kabinet vasthoudt aan de invoering op 1 januari 2023 dan zal de overheid nu alles op alles moeten zetten om de systemen op orde te krijgen. Uitstel geeft ruimte voor fundamentele heroriëntatie. Het is wachten op het besluit van de minister.
Nadeel van de Omgevingswet is dat bijna alle vergunningen een ‘omgevingsvergunning’ heten waardoor men door de bomen het bos niet meer ziet. Waterstof is betrekkelijk nieuw, en de waterstofmaterie zal veelal niet goed bekend zijn bij vergunningverleners en handhavers. Dit ziet Hans als een grote bedreiging voor het succes van waterstof. Er is behoefte aan een uniform landelijk kader.
Zijn we d’r klaar voor? Met de huidige stand van zaken, is er nog veel werk aan de winkel.
Meer weten? Neem contact op met Hans Koenders MRICS