Biedt de voorgenomen Energiewet netbeheerders voldoende handvatten om het volle elektriciteitsnetwerk aan te pakken?
Het piept en het kraakt op het Nederlandse elektriciteitsnetwerk. Door de toenemende vraag naar elektriciteit en de snelle opkomst van zonne- en windenergie raakt het stroomnet overbelast. De energiesector is volop in beweging en overal is men opzoek naar duurzame alternatieven. Er is op verschillende plekken in Nederland onvoldoende netcapaciteit beschikbaar. Er is meer vraag naar transport van elektriciteit dan dat er transportcapaciteit is op het netwerkt; er is in toenemende mate sprake van netcongestie. Daar komt bij dat we midden in de energietransitie zitten. Op grond van artikel 23 Elektriciteitswet 1998 (hierna: Elektriciteitswet) hebben netbeheerders een aansluitplicht, artikel 24 Elektriciteitswet bevat de transportplicht. Door het gebrek aan transportcapaciteit komen netbeheerders met deze wettelijke verplichtingen steeds meer in de knel. Het kabinet heeft met allerlei kortetermijnoplossingen gepoogd de capaciteitsproblematiek het hoofd te bieden en komt uiteindelijk met het wetsvoorstel voor de Energiewet. De nieuwe Energiewet moet, volgens de Rijksoverheid het wettelijke fundament worden van de energietransitie en een toekomstbestendig wetgevingskader bieden voor de veranderende elektriciteitsmarkt.[1] De Energiewet vervangt en herziet de Elektriciteitswet 1998 en de Gaswet. Biedt de voorgenomen Energiewet netbeheerders handvatten om het overvolle elektriciteitsnetwerk aan te pakken?
De aansluit- en transportplicht in de Elektriciteitswet 1998
- De aansluitplicht
Op grond van artikel 23 Elektriciteitswet is de netbeheerder verplicht om degene die daarom verzoekt te voorzien van een aansluiting op het door hem beheerde net. Netbeheerders zijn gehouden derden te voorzien van een aansluiting op het elektriciteitsnet, dit volgt uit artikel 16 sub e Elektriciteitswet. De aansluitplicht is uitgewerkt in artikel 23 Elektriciteitswet. Op grond van artikel 23 lid 1 Elektriciteitswet is de netbeheerder verplicht om degene die daarom verzoekt te voorzien van een aansluiting op het door hem beheerde net. Op grond van lid 3 onthoudt de netbeheerder zich van iedere vorm van discriminatie tegen degene jegens wie de verplicht, als bedoeld in het eerste lid geldt. Voorts volgt uit lid 4 dat een netbeheerder een aansluiting dient te realiseren binnen een redelijke termijn. Deze redelijke termijn is in ieder geval verstrekken wanneer de gevraagde aansluiting niet is gerealiseerd binnen 18 weken nadat het verzoek om een aansluiting is ingediend. De netbeheerder is verplicht de verzoeker te voorzien van een aansluiting op het door hem beheerde net. Zoals hierboven vermeld, geldt er op grond van lid 4 een plicht om dat binnen een redelijke termijn, van in ieder geval 18 weken, te doen. Vanwege de beperkte transportcapaciteit kunnen netbeheerders steeds minder vaak aan hun aansluitplicht binnen de redelijk termijn van 18 weken voldoen. Netbeheerders komen op dit moment in de knel met hun eigen verplichtingen.
- De transportplicht
Op grond van artikel 24 lid 1 Elektriciteitswet is de netbeheerder verplicht om degene die daarom verzoekt aan aanbod te doen om met gebruikmaking van het door hem beheerde net ten behoeve van de verzoeker transport van elektriciteit uit te voeren. Op grond van lid 2 geldt deze verplichting niet voor zover de netbeheerder voor het gevraagde transport redelijkerwijs geen capaciteit ter beschikking heeft. Het derde lid geeft aan dat ook in het geval van de transportplicht de netbeheerder zich onthoudt van iedere vorm van discriminatie tegen degenen jegens wie de verplicht, bedoeld in het eerste lid, geldt. Een netbeheerder mag transport pas weigeren op het moment dat alle maatregelen die hij kan nemen om alsnog aan de vraag te voldoen zijn uitgeput. Als daarna nog blijkt dat er onvoldoende transportcapaciteit beschikbaar is, is het mogelijk dat de netbeheerder het gevraagde transport geheel of gedeeltelijk weigert.[2] Let wel, de netbeheerder mag alleen weigeren als er sprake is van een fysieke congestie.[3] Van een fysieke congestie is sprake als het fysieke gebruik van het elektriciteitsnet de capaciteit overschrijdt.
De aansluit- en transportplicht zoals neergelegd in de Elektriciteitswet 1998 kunnen niet los van elkaar worden gezien. De transportplicht wordt direct gekoppeld aan de aansluitingsplicht en wel op de volgende manier: een netbeheerder heeft niet voldaan aan de aansluitplicht op het moment dat zij een verzoeker heeft aangeboden om een aansluiting te realiseren zonder transportcapaciteit. Het is de plicht van de netbeheerder om degene die daarom verzoekt aan te sluiten, onvoorwaardelijk en niet afhankelijk van de vraag of er transportcapaciteit aanwezig is. Door aldus alleen een aansluiting aan te bieden met als voorwaarde dat verzoeker géén gebruik kan maken van de transportcapaciteit, voldoet een netbeheerder niet aan de wettelijke aansluitplicht.[4]
Het wetsvoorstel Energiewet
Op 17 december 2020 heeft de Minister van Economische Zaken en Klimaat het wetsvoorstel Energiewet ter consultatie gelegd. Na het sluiten van de internetconsultatie in februari 2021 is er gewerkt aan een herziening van het wetsvoorstel, op 17 november 2021 is deze herziene versie verschenen.[5] Het wetsvoorstel moet netbeheerders meer mogelijkheden bieden om het volle elektriciteitsnet aan te pakken. Er wordt in het wetsvoorstel Energiewet nadrukkelijk rekening gehouden met de problematiek rondom de fysieke congestie.
De aansluit- en transportplicht in het wetsvoorstel Energiewet
- De aansluitplicht
Anders dan in de Elektriciteitswet wordt aan de netbeheerder de mogelijkheid geboden om een aansluiting af te wijzen indien er sprake is van een fysieke congestie (art. 3.36 lid 4 wetsvoorstel Energiewet). Een andere belangrijke wijziging is dat de redelijke termijn van 18 weken komt te vervallen in de Energiewet, in artikel 3.36 wetsvoorstel Energiewet staat dat een netbeheerder een aanbod binnen een redelijke termijn na verzoek doet.
- De transportplicht
Op grond van artikel 3.43 wetsvoorstel Energiewet moet de netbeheerder op verzoek een aanbod doen tot het verzorgen van transport en elektriciteit over zijn systeem. Artikel 3.43 lid 3 wetsvoorstel Energiewet bepaalt dat een netbeheerder een verzoek om een aanbod tot het verzorgen van transport kan afwijzen en het doen van een aanbod uitstellen, indien en voor zo lang er redelijkerwijs onvoldoende transportcapaciteit is op zijn systeem.
Deze herzieningen moeten ervoor zorgen dat netbeheerders niet langer vastlopen in hun eigen verplichtingen, er is een bevoegdheid om te weigeren en daarmee wordt geprobeerd netbeheerders tegemoet te komen. Of de Energiewet op deze punten een duurzame juridische oplossing biedt voor de capaciteitsproblemen? Het lijkt alsof er over het échte probleem wordt heen gestapt, een échte oplossing voor het capaciteitsprobleem wordt hier namelijk niet mee bewerkstelligd, de aansluit- en congestieproblemen blijven buiten beschouwing.[6]
‘’Nieuwe’’ instrumenten in de Energiewet
Er is sprake van flexibilisering in de Energiewet. Netbeheerders kunnen gereserveerde, niet gebruikte transportcapaciteit beschikbaar stellen, dit noemt men ‘use it or lose it’. Daarnaast wordt er door de Energiewet een mogelijkheid gecreëerd voor de netbeheerder om flexibele transportcontracten aan te bieden, daarmee wordt slimmer en efficiënter gebruik gemaakt van het net.
- Use it or lose it
Bij de toepassing van use it or lose it wordt een deel van de door een afnemer gecontracteerde transportcapaciteit door de netbeheerder teruggenomen. Dit kan alleen als in een vooraf bepaalde periode blijkt dat door de afnemer niet de volledige capaciteit is gebruikt die wel aan hem ter beschikking is gesteld. Use it or lose it vormt een prikkel voor afnemers om hun capaciteitsbehoefte kritisch te beoordelen en geen capaciteit te reserveren die zij niet nodig hebben.[7]
- Flexibele transportcontracten
Op grond van artikel 24 Elektriciteitswet heeft iedereen een non-discriminatoir recht op transport, tenzij er redelijkerwijs geen transport beschikbaar is. De Netcode elektriciteit bepaalt onder artikel 7.1 dat de transportrechten die de netbeheerder aan afnemers verstrekt vast zijn dat geeft de afnemer van elektriciteit de zekerheid dat hij altijd gebruik kan maken van hetgeen hij heeft gecontracteerd. In de Energiewet wordt de mogelijkheid voor flexibele transportcontracten geïntroduceerd. Met zo een contract kunnen afnemende partijen gebruik maken van transportcapaciteit, voor zover er capaciteit beschikbaar is. Het flexibele transportcontract wordt direct gekoppeld aan de beschikbare capaciteit.
Flexibele transportcontracten zorgen ervoor dat het net efficiënter kan worden gebruikt; er kunnen meer afnemers worden aangesloten, zonder dat er capaciteit bij komt. Dit kan omdat de beschikbare capaciteit wordt verdeeld in plaats van aan één partij wordt toebedeeld.[8] Dit is met het oog op het overvolle elektriciteitsnetwerk wenselijk en de mogelijkheid van flexibele transportcontracten wordt mogelijk gemaakt in de voorgenomen Energiewet.
Cable pooling en prioritering van aansluitingen
Hoe zit het met cable pooling en prioritering van aansluitingen in de voorgenomen Energiewet?
- Cable pooling
Een zonnepark benut gemiddeld tien procent van de netaansluiting, bij een windpark ligt dit gemiddeld iets hoger, namelijk zo een dertig procent van de netaansluiting.[9] Er liggen enorme kansen om optimaal gebruik te maken van de energie uit zon en wind, zon en wind zijn complementair; als de zon schijnt waait het meestal niet en als het waait schijnt de zon meestal niet. De elektriciteitskabel kan door middel van cable pooling optimaal worden gevuld met energie, waardoor minder energie verloren gaat. Sinds maart 2018 is het al mogelijk om op één aansluiting meerdere leveranciers te contracteren, dit is de zogeheten MLOEA-aansluiting (Meerdere Leveranciers Op Een Aansluiting). Cable pooling met batterijopslag is onder de huidige wetgeving niet mogelijk en lijkt ook niet mogelijk gemaakt te worden in de energiewet. Batterijopslag zal met het oog op het volle elektriciteitsnetwerk en de energietransitie juist heel wenselijk zijn aangezien de batterijen de overproductie van elektriciteit op piekmomenten tijdelijk kunnen opslaan en geleidelijk op het net kunnen laten invoeden. Kortom kan cable pooling mét batterij een waardevolle toevoeging zijn aan de wetgeving.
- Prioritering van aansluitingen
Op dit moment worden aansluitingen aan het stroomnet in volgorde van aanvraag gerealiseerd. Er wordt daarbij niet gekeken naar de aard van de aanvraag. Dit is het wettelijke first come first serve principe. Eerder dit jaar, op 3 maart 2022, heeft de toezichthouder Autoriteit Consument en Markt aangegeven te onderzoeken of en in hoeverre er ruimte bestaat voor netbeheerders om bij nieuwe aansluitingen en bij het aanbieden van transportcapaciteit voorrang te kunnen geven aan projecten die een positieve bijdrage leveren aan de energietransitie. Aangegeven wordt dat het probleem van congestie kan worden verkleind door voorrang te verlenen aan duurzame invoeding. Het voorrang verlenen aan bepaalde aansluitingen komt in de knel met het non-discriminatiebeginsel. Minister Jetten heeft aangegeven dat het non-discriminatiebeginsel één van de meest fundamentele uitgangspunten is voor het handelen van een netbeheerder, maar dat er wel ruimte is om de methode waarop de volgorde tot toegang wordt bepaald te sturen, mits dat op basis is van non-discriminatoire, transparante en objectieve criteria gebeurt. In het wetsvoorstel Energiewet worden geen wettelijke mogelijkheden geboden voor netbeheerders om aansluitingen te prioriteren. Het prioriteren van aansluitingen van projecten die een positieve bijdrage leveren aan de energietransitie zullen vooral een rol spelen in het versnellen van de energietransitie. Of het een waardevolle toevoeging aan de wetgeving zou zijn om de capaciteitsproblemen aan te pakken valt daarom te betwijfelen.
[1] Rijksoverheid https://www.rijksoverheid.nl/actueel/nieuws/2022/07/01/nieuwe-energiewet-wordt-fundament-van-de-energietransitie.
[2] Autoriteit Consument & Markt, documentnr. ACM/INT/386454, 28 juni 2019, p. 3.
[3] Parlevliet & Plas, BR 2021/100.
[4] Rechtbank Oost-Brabant 12 september 2019, ECLI:NL:RBOBR:2019:5255.
[5] Rijksoverheid, https://www.rijksoverheid.nl/documenten/publicaties/2021/11/26/wetsvoorstel-energiewet-uht.
[6] Parlevliet & Plas, BR 2021/100.
[7] Autoriteit Consument en Markt, documentnr. ACM/UIT/584485, p. 20.
[8] Autoriteit Consument en Markt, documentnr. ACM/UIT/584485, p. 5 en 6.
[9] Netbeheer Nederland e.a. Cable pooling: update factsheet & verdieping december 2020.